Kiedy używać Present Perfect Simple

W tym poście piszę o tym, kiedy używać present perfect. Wielu nauczycieli oraz uczniów uważa, że właśnie ten czas stanowi jedną z największych przeszkód w płynnym przejściu z poziomu średnio zaawansowanego do zaawansowanego.

Na zjawisko znane jako ‘intermediate plateau’ (stagnacja w nauce języka) wpływa wiele czynników, a uczniowie na tym etapie nauki często czują się zagubieni. Typowym przejawem tego zagubienia jest to, że podczas mówienia wahają się, czy użyć czasu past simple, czy present perfect. Nie da się pokonać ten stan stagnacji (intermediate plateau), jeśli w trakcie rozmowy brakuje Ci zdecydowania.

W swojej książce - Tense in English: Its Structure and Use in Discourse - Renaat Declerck poświęca 36 stron analizie czasu present perfect, podczas gdy czasowi present simple zaledwie sześć stron.

Z analizy spisu treści tej książki wynika jednoznacznie, że czas present perfect simple to temat, który od lat budzi emocje wśród językoznawców. Trudno zaprzeczyć, że jest to jedno z najgorętszych zagadnień w nauczaniu angielskiego.

Ten post ma być kompletnym przewodnikiem po teoretycznych aspektach czasu present perfect simple.

Jak tworzymy czas present perfect simple?

Czas present perfect budujemy przy użyciu has (‘s) lub have (‘ve), po których umieszczamy czasownik główny w formie imiesłowu biernego (past participle).

Imiesłowy te mogą być regularne (np. stayed) lub nieregularne (np. taken).

Co wyraża czas present perfect?

Główne zastosowania czasu present perfect simple omówię w następnej części. Teraz podsumuję tylko, co autorzy standardowych gramatyk języka angielskiego zazwyczaj podkreślają w odniesieniu do tego czasu:

1. Present perfect to przede wszystkim czas teraźniejszy w sensie gramatycznym, mimo że może opisywać wydarzenia z przeszłości;
2. Odnosi się do przeszłości mającej znaczenie w momencie mówienia (Quirk i in., 1985, s. 190);
3. Występuje w połączeniu z przysłówkami czasu nieokreślonego, takimi jak recently, lately, already itp., natomiast nie łączy się z przysłówkami czasu zakończonego, jak yesterday, in 1982, last weekend.

Założenie, że należy umieszczać sytuacje w niezależnym przedziale czasu poprzedzającym teraźniejszość (pre-present)

W przeciwieństwie do punktu 1. powyżej Declerck (1991, s. 19) twierdzi, że powinniśmy lokować sytuacje w niezależnym przedziale ‘pre-present’. Innymi słowy, nie powinniśmy traktować czasu present perfect ani jako przeszłości, ani jako teraźniejszości.

Okres pre-present może zaczynać się w dowolnym momencie przeszłości, nawet bardzo odległej (Close, 1992, s. 62). Jednak mówiący zazwyczaj skupia uwagę na tej części tego okresu, która znajduje się najbliżej teraźniejszości, czyli niedawnej przeszłości, co obrazuje ciemniejsze zacieniowanie na diagramie.

Jak widać na diagramie, strzałka T wskazuje pionowo w dół, natomiast strzałka SPPC jest skierowana wstecz, w stronę okresu pre-present. Oznacza to, że mówiący odnosi się do czasu poprzedzającego chwilę obecną i kończącego się w punkcie „Point now”. Nie chodzi tu o żaden konkretny moment w przeszłości. Gdyby tak było, strzałka SPPC znajdowałaby się za strzałką T, a nie na tym samym poziomie.

Początek okresu pre-present może być wskazany, ale nie musi. Często sygnalizuje go słowo since:

We’ve been here since Friday

Nieuchwytna natura czasu present perfect

Na zakończenie tej części warto wspomnieć o trudnym do zdefiniowania charakterze czasu present perfect (Werner, 2014, s. 48).

Jeśli zagłębimy się w literaturę, znajdziemy autorów, którzy podkreślają cechy uprzedniości present perfect. Takie stanowisko prezentują na przykład Biber i współautorzy (1999, s. 460), którzy jednocześnie zwracają uwagę na ciągły charakter tego czasu.

Z kolei Huddleston i Pullum klasyfikują present perfect jako „wtórny czas przeszły” (Huddleston i Pullum, 2002, s. 116).

W przeciwieństwie do powyższych językoznawców Quirk i współautorzy (1985, s. 192) uważają, że present perfect wyraża przede wszystkim „aktualną istotność”.

Present perfect to kategoria trudna do uchwycenia, ponieważ łączy w sobie cechy zarówno czasu, jak i aspektu. Dla przypomnienia: czas odnosi się do sposobu, w jaki język wyraża upływ czasu – zwykle przez formy morfologiczne (np. take, takes, took). Natomiast aspekt jest właściwością czasownika, która pokazuje, jak czynność, stan lub zdarzenie wyrażone przez czasownik główny rozwija się w czasie. Innymi słowy, aspekt dostarcza dodatkowych informacji – wskazuje, czy dana czynność trwa, powtarza się, została zakończona, czy też jest zwyczajem. Z tego powodu present perfect można uznać za aspekt lub podkategorię czasu teraźniejszego.

Cała powyższa analiza dotycząca uprzedniości, aktualnej istotności, czasu i aspektu stanowi ważny element tego artykułu. Jednak – aby uprościć sprawę – możesz patrzeć na present perfect jak na konstrukcję łączącą teraźniejszość z przeszłością.

Kiedy używać present perfect

Po opisaniu budowy i najważniejszych właściwości czasu present perfect przedstawię jego główne zastosowania. Pamiętaj, że różne zastosowania mogą się wzajemnie przenikać.

1. Aktualna istotność

Chociaż autorzy tacy jak Declerck (1991) są w pewnym stopniu sceptyczni wobec stwierdzenia, że „aktualna istotność” jest podstawowym znaczeniem czasu present perfect, wspomnę o niej, ponieważ termin ten jest bardzo popularny w literaturze.

Spójrzmy na następujące zdanie:

I’ve spoken to the manager about my holiday

Oczywiście takie zdanie wyraża aktualną istotność – od razu oczekiwalibyśmy poznania wyniku rozmowy oraz jej skutków.

Swan (2017, s. 93) stanowczo stwierdza:

Nie używamy czasu present perfect, jeśli nie myślimy o teraźniejszości.

Zwróć uwagę na schemat Swana pokazujący, jak zakończone działanie w czasie present perfect odnosi się do chwili obecnej:

Wyraźnie widać, że zdanie I've broken my leg jest niezwykle istotne i dla większości ludzi miałoby poważne i oczywiste konsekwencje w teraźniejszości. Nie ma większej „aktualnej istotności” niż niemożność wykonywania codziennych obowiązków. Fragment I can’t go on holiday podkreśla też związek z teraźniejszością poprzez emocje, takie jak smutek czy frustracja.

Nieciągłe użycie czasu present perfect

Ważnym elementem aktualnej istotności czasu present perfect jest jego nieciągłe użycie.

Właśnie to nieciągłe użycie wyróżnił Mark Lester, doświadczony językoznawca, w swojej publikacji Practice Makes Perfect: English Verb Tenses Up Close (2012).

Jak sugeruje słowo „nieciągły” (noncontinuous), chodzi tu o działania lub zdarzenia, które są zaskakujące, nieoczekiwane albo występują tylko raz.

Lester (2012, s. 56) podaje wymowne przykłady takiego nieciągłego użycia czasu present perfect:

The printer has just run out of ink

The meeting has been cancelled

Zdaniem Lestera takie pojedyncze niedawno zakończone czynności lub zdarzenia z przeszłości mają bezpośredni i natychmiastowy wpływ na teraźniejszość.

Do ciągłego użycia czasu present perfect odniosę się w punkcie 2., ale już teraz warto porównać dwa poniższe zdania (Lester, 2012, s. 56):

Pierwsze zdanie, to z ciągłym użyciem present perfect, opisuje sytuację, w której przez pewien czas na autostradzie dochodziło do wielu wypadków. Z kolei forma nieciągła wskazuje, że informacja o wypadku nie tylko jest nowa (i prawdopodobnie nieznana słuchaczom), ale też ma wpływ na teraźniejszość. W analizowanym przykładzie autostrada może pozostać zamknięta przez kilka godzin.

Czas przeszły rezultatowy

W poprzedniej części skutek (I can’t go on holiday) wydarzenia z przeszłości (I’ve broken my leg) został wyrażony wprost.

Są jednak sytuacje, w których po użyciu czasu present perfect simple nie trzeba wprost mówić o rezultacie, który z nich wynika, ponieważ jest dość oczywisty:

The taxi has arrived (czyli Taksówka już tu jest)

She has been given a new iPhone (Ona ma teraz iPhone’a)

I’ve recovered from my illness (Znów jestem zdrowy)

Someone has broken her doll’s house (Domek dla lalek jest teraz zepsuty)

Niektóre przykłady pokazują także, że efekt czynności może być obecny, nawet jeśli nie wynika on ze znaczenia samego czasownika:

I’ve had a shower (Jestem teraz czysty)

He’s cut his finger with a knife (Skaleczenie wciąż tam jest, nie zagoiło się jeszcze)

Jak widać, znaczenie rezultatowe nie wymaga obecności okoliczników.

Kluczowa różnica między nieciągłym użyciem czasu present perfect a czasem przeszłym

Z czysto gramatycznego punktu widzenia czas present perfect w formie nieciągłej i czas przeszły mogą być używane zamiennie (Lester, 2012, s. 58). Na przykład w poniższych zdaniach możemy zastosować zarówno nieciągły present perfect, jak i czas przeszły:

Jednak jak podkreśla Lester, skutki użycia tych dwóch czasów mogą być różne.

Porównaj dwa poniższe zdania:

Present perfect – I’ve lost my keys

Past simple – I lost my keys

Oba zdania przekazują to samo znaczenie. Jednak czas przeszły to tylko neutralne stwierdzenie faktu. Mówiący nie musi sugerować, że zdarzenie miało miejsce niedawno albo że potrzebuje pomocy w szukaniu kluczy. Z kolei zdanie w czasie present perfect jest formą znacznie bardziej wymowną – odnosi się do chwili obecnej, ponieważ mówiący potrzebuje pomocy w odnalezieniu kluczy.

2. Ciągłe użycie czasu present perfect

Na początek kilka przykładów ciągłego użycia czasu present perfect:

My uncle has lived in his house for 25 years

I have worked here since January

Their company has been in business for over 75 years

Wszystkie powyższe przykłady odnoszą się do sytuacji, które rozpoczęły się w przeszłości i nadal trwają. Zazwyczaj zakłada się, że będą one trwać także w przyszłości.

Lester (2012, s.54) wyróżnia czasowniki dynamiczne* jako te, które wykazują charakter ciągły. Czasowniki te odnoszą się do powtarzających się działań mających swój początek i koniec w określonym przedziale czasowym. Lester (tamże) ilustruje to zdaniem mającym charakter ciągły – głosowanie Sama to czynność powtarzana w regularnych odstępach czasu (tj. co dwa lata, w okresie wyborów):

Sam has voted in every election since he was 18

Za przykładem Lestera (2012, s. 55) podaję kilka innych zdań z czasownikami dynamicznymi, które pokazują ciągłe użycie czasu present perfect:

The kids have gone to the same camp for the past four years

Over the years, hail storms have damaged a lot of crops in the area

She has directed more than 50 plays in her long career

Our football team has lost about half of its games

* Czym jest czasownik dynamiczny?

Czasownik dynamiczny to taki, który wskazuje na czynność, doznanie lub proces. Bywa też czasami nazywany czasownikiem czynności lub czasownikiem zdarzeń.

Nawyk utrwalony w czasie poprzedzającym teraźniejszość

Jak wspomniałem wcześniej, present perfect w połączeniu z czasownikami dynamicznymi opisuje powtarzające się działania lub nawyki z przeszłości:

Mrs Smith has sung in this choir for fifty years

I’ve always cycled to work

This channel has broadcast the news at 10 o’clock for as long as I can remember

Czasowniki statyczne i ich „ciągłe” implikacje

W języku angielskim istnieje grupa czasowników zwanych czasownikami statycznymi (state verbs), których zazwyczaj nie używamy w czasach ciągłych (continuous tenses). Mimo to często pojawiają się one w czasie present perfect simple:

exist, be (egzystencja)

belong, own, possess (posiadanie)

know, believe, understand, agree (długotrwałe stany umysłowe, myśli, opinie)

love, like, want, prefer (uczucia i emocje)

look, smell, taste, see, feel, hear (zmysły i postrzeganie)

Przykładowe zdania zawierające czasowniki statyczne:

I’ve known Anna for over 25 years

He’s always believed in God

I’ve been in love with her for a long time

I’ve loved the outdoors since I was a teenager

Podsumowując, czasowniki statyczne nie odnoszą się do konkretnego momentu w czasie, zatem opisany przez nie stan prawdopodobnie będzie się utrzymywał w przyszłości.

Kiedy używać present perfect simple zamiast present perfect continuous?

Na pierwszy rzut oka dla większości rodzimych użytkowników języka angielskiego nie ma wyraźnej różnicy między I have worked here since January a I have been working here since January. Ja sam użyłbym formy ciągłej, ale nigdy nie poprawiłbym ucznia, który wybrałby formę present perfect simple. W gramatyce często różnice są bardzo subtelne i nie ma jednoznacznie błędnych form.

Między czasami present perfect simple i present perfect continuous jest więcej podobieństw niż różnic. Oba czasy wskazują początek czynności trwającej w teraźniejszości lub określają jej długość aż do chwili obecnej. Używamy ich też często razem z przyimkami for i since oraz w pytaniach typu How long…?

Jak zauważa Parrott (2000, s. 237), możemy wybrać dowolną z tych form, gdy opisujemy ogólne (biograficzne) fakty:

He’s smoked/been smoking since he was in the army

Mimo wszystko są pewne prawidłowości, które nauczyciele mogą wskazać swoim uczniom. Na przykład form ciągłych zwykle używa się w odniesieniu do krótszych, tymczasowych sytuacji i czynności (Swan, 2017, s. 102). Natomiast gdy mówimy o czymś stałym lub trwającym dłużej, często wybieramy czas present perfect simple. Porównaj poniższe zdania:

A. I’ve been playing the guitar all afternoon, and I’m exhausted

B. My grandfather has played the saxophone since he was a little boy

Swan (2017, s. 102) zwraca również uwagę, że czasu present perfect simple używamy, by wspomnieć, jak dużo zrobiliśmy lub jak wiele osiągnęliśmy przy danej okazji:

Take a look at all the mushrooms I’ve picked! (NOT …I’ve been picking)

3. Zakończone wydarzenia w nieukończonych okresach czasu

Czasu present perfect simple używamy do opisania zakończonych czynności, zdarzeń lub stanów, które wydarzyły się w czasie, który nadal trwa. Czasami stosujemy okoliczniki takie jak this month, this year czy today, aby wskazać na ten nieukończony okres:

I’ve had two accidents this month

4. Mówienie o doświadczeniach życiowych

Na stronie English Coach Online zamieściłem post wyjaśniający, jak łączyć czasy present perfect i past simple, by mówić o doświadczeniach życiowych.

Tu podsumuję trzy najważniejsze punkty z tamtego posta:

(a) Wprowadzanie doświadczeń życiowych

Present perfect simple służy do wprowadzania doświadczeń życiowych. Jednak wszystkie szczegóły dotyczące konkretnego doświadczenia powinny być podane w past simple:

Pytanie: Have you ever been to Budapest?

Odpowiedź: Yeah I’ve been there a few times [present perfect – nakreślanie tła]

Szczegóły: I remember the first time I went there. It was way back in 1992. The last time I visited was in 2018. I stayed in a magnificent apartment overlooking the Danube River…

(b) Zasada 1-2-2-2-2

Rozszerzeniem punktu (a) jest zasada 1-2-2-2-2, którą możesz wykorzystać, by skutecznie łączyć present perfect z past simple. Liczba 1 odnosi się do czasu present perfect, który służy do wprowadzenia Twojego doświadczenia, a kolejne dwójki dotyczą wszystkich szczegółów wyrażonych w past simple. Tę przydatną zasadę warto mieć w pamięci podczas opowiadania o przeżyciach, zwłaszcza tych podróżniczych:

Have you ever been to Santorini?

1. I have actually 

2. Dan and I went there on our honeymoon back in June 2013

2. We stayed in a luxury hotel overlooking the sea. It was just a five-minute walk from the beach

2. We mostly swam in the sea and sunbathed but we did travel around the island one day in a hire car

2. Everything was perfect – the food in the hotel was incredible and it was sunny every day

(c) Udzielanie odpowiedzi przeczących

Nawet jeśli odpowiadasz „nie” na pytanie dotyczące jakiegoś doświadczenia życiowego, wciąż możesz wspomnieć o innych, podobnych przeżyciach, używając czasu present perfect:

Have you ever been bitten by a dog?

1. I haven’t, no, but I’ve been bitten by a cat several times

2. The first time I got bitten by a cat was when I was five

2. I remember to this day how badly it hurt

2. The wound was extremely deep so I had to go to hospital

Przypadek „if”, a nie „when”

Zasadniczo gdy mówisz o doświadczeniu życiowym, nie interesuje nas, kiedy dokładnie się ono wydarzyło. Ważne jest tylko to, czy w ogóle miało miejsce.

W czasie present perfect simple często używa się okoliczników i wyrażeń takich jak many times, once, a number of times, several times, ponieważ nie odnoszą się one do konkretnego momentu. Czynnik „when” wciąż nie odgrywa tu żadnej roli. 

5. Osiągnięcia warte odnotowania

Czasu present perfect używamy często do wskazywania osiągnięć ludzkości lub pojedynczych osób. Tak jak poprzednio - nie jest istotne, kiedy dokładnie miały one miejsce:

Man has walked on the Moon

Our nephew has learned how to read

Doctors have cured many deadly diseases

6. Zmiana na przestrzeni czasu

Present perfect często służy do mówienia o zmianach, które nastąpiły w określonym czasie:

Jenny’s really grown since the last time I saw her

My Polish has really improved since I moved to Poland

Chinese has become one of the most popular languages to learn at the language school I work at

7. Niedokończona czynność, która miała już się zakończyć, ale wciąż na to czekamy

Present perfect simple bywa często używany do wskazania czynności, które według naszych przewidywań powinny już być ukończone lub których zakończenia spodziewamy się niebawem.

Użycie present perfect sugeruje, że wciąż czekamy, aż dana czynność się wydarzy:

Steve hasn’t finished his homework yet

Andy still hasn’t replied to my email. He should have replied by now

Sarah hasn’t arrived yet

It hasn’t stopped raining yet

Ronnie hasn’t played well so far in the match, but I think he’ll play much better after the break

8. Wiele czynności w różnych okresach czasu / Powtarzanie aż do teraz

Present perfect simple pozwala mówić o wielu czynnościach, które miały miejsce w różnych momentach przeszłości. Present perfect sugeruje, że proces nie dobiegł końca i kolejne czynności są prawdopodobne. Powtarzalność zdarzeń jest ściśle związana z tym zastosowaniem tego czasu:

I have had six very difficult tests so far this term

We have had so many major issues while working on this project

She has talked to several doctors about her problem, but none of them can provide an accurate diagnosis

I've written ten emails since lunchtime

Jakie przysłówki i wyrażenia czasu zwykle łączą się z present perfect simple?

Jest bardzo wiele nieokreślonych przysłówków i wyrażeń czasowych, które oznaczają niesprecyzowany czas i często występują z present perfect simple. Oto ich pełna lista wraz z wyjaśnieniem, kiedy się ich używa:

1. For

Zarówno ze statycznymi, jak i dynamicznymi czasownikami present perfect często służy do opisywania trwającej sytuacji – takiej, która zaczęła się w przeszłości i wciąż ma miejsce. Zwykle przypuszczamy, że potrwa ona również w przyszłości.

Przysłówek for zazwyczaj poprzedza okresy czasu, jak w przykładach poniżej:

I have had a cold for ten days

She has been in London for three months

I have known David for over 25 years

I have taught English for 16 years

2. Since

Podczas gdy for odnosi się do długości okresu czasu, since zazwyczaj poprzedza konkretny punkt w przeszłości:

James has loved chocolate spread since he was a toddler

I’ve been here since 8 o’clock

I’ve known her since 2005

3. Still

W czasie present perfect używamy still w zdaniach przeczących, gdy mówimy o czynnościach, których spodziewaliśmy się przed momentem mówienia. Still pojawia się między podmiotem a czasownikiem pomocniczym (haven’t/hasn’t):

I still haven’t bought a gift for my mum. I keep forgetting

Jane still hasn't replied to my email. She must be on holiday

4. Yet

Yet używamy, gdy mówimy o rzeczach, które mają się wydarzyć wkrótce, zwłaszcza dlatego, że nie zostały zrobione wcześniej. Yet stosujemy w pytaniach i zdaniach przeczących. Powinno się ono znajdować na końcu zdania lub pytania:

Have you finished your essay yet?

No, Johnny hasn’t arrived yet

Od powyższych reguł istnieje wyjątek. Yet można także stosować w zdaniach twierdzących, gdy mówimy o czymś, co ma być zrobione lub czego się spodziewamy w przyszłości. Zwrot I've yet to jest odpowiednikiem I haven't done X yet. Różnica dotyczy poziomu formalności – I've yet to jest bardziej formalne.

We've yet to make a decision about hiring a new Spanish teacher

5. Already

W połączeniu z present perfect przysłówek already przybiera znaczenie „przed chwilą obecną”. Already może występować między czasownikiem pomocniczym a głównym lub też na końcu zdania:

I've already spent my salary. I only got paid last week

The bus has left already

6. Just

Kiedy just jest używane razem z czasem present perfect, oznacza „krótko przed chwilą obecną”. W ten sposób podkreślamy świeżość minionej czynności i jej znaczenie dla teraźniejszości. Just musi się znaleźć między czasownikiem pomocniczym a imiesłowem biernym:

I’ve just seen Darren coming out of the bank

Julie’s just rung. Call her back, would you?

7. Until now, up to now, so far

Przysłówki takie jak until now, up to now oraz so far odnoszą się do okresu czasu obejmującego sam moment mówienia:

Up to now, I’ve never had a serious illness

Only three pilots have registered to compete in the event so far

8. Many times, a number of times, once, twice, three times, several times

Te przysłówki i wyrażenia czasu można zestawić w jedną grupę, ponieważ wiążą się z opisywaniem doświadczeń życiowych:

I’ve been to Greece many times

I’ve seen Dire Straits in concert three times

I've never been to Asia

9. Today, this week, this month, this year, in the last year

Te przysłówki i wyrażenia wskazują na nieukończony okres czasu. Jednak same czynności, które mają miejsce w tych okresach czasu, zostały już wykonane:

I’ve already had three holidays this year

I’ve drunk ten cups of tea today

10. Sometimes, occasionally, often

Przysłówki częstotliwości, powszechnie używane w czasie present simple, występują również w present perfect:

I've sometimes thought of moving to Canada

I’ve occasionally been asked for advice

I've often wondered why she decided to become a vet

11. Ever, never, before

Gdy spełnione są określone warunki, używamy ever, never i before podczas mówienia o doświadczeniach życiowych lub pytania o nie:

Ever

Ever używamy w pytaniach:

Have you ever been to Wales?

Have you ever taken any vitamin supplements?

Co ciekawe, istnieje jedna wyjątkowa sytuacja, w której używamy ever w zdaniu twierdzącym. Robimy to, aby wzmocnić przekaz, w połączeniu z przymiotnikiem lub przysłówkiem w najwyższym stopniu: 

Forrest Gump is the best film I've ever seen

Croatia is the most beautiful country I've ever been to

Never

Never używamy w zdaniach przeczących:

I've never eaten sushi

I've never been to Australia

Before

Before ma to samo znaczenie co ever, chociaż może być używane w zdaniach przeczących, a także w zdaniach twierdzących i pytaniach. Inna ważna różnica polega na tym, że before stawiamy zawsze na końcu zdania lub pytania:

Have you been here before?

I haven't seen this film before

I've had problems with these neighbours before

Końcowe uwagi dotyczące czasu present perfect simple

W tym poście opisałem, kiedy używać present perfect simple i jak jest ten czas zbudowany. Ponadto przedstawiłem główne przysłówki czasu typowe dla tego czasu gramatycznego.

Na koniec mam dla Ciebie radę – zauważaj czas present perfect. Możesz na przykład podkreślać zdania z present perfect, na które natrafiasz podczas czytania. Zastanawiaj się, dlaczego w danej sytuacji użyto właśnie tego czasu.

Ważne jest też personalizowanie struktur gramatycznych – dzięki temu łatwiej je zapamiętasz. Przykładowo powinieneś być w stanie zbudować pięćdziesiąt zdań w present perfect opisujących Twoje doświadczenia życiowe.