Najczęstsze błędy Polaków w angielskim

Najczęstsze błędy Polaków w angielskim zwykle wynikają ze zjawiska językowego znanego jako wpływ międzyjęzykowy (crosslinguistic influence, CLI).

Na początku wyjaśniam i charakteryzuję CLI, a także analizuję, jak Polacy uczący się angielskiego radzą sobie z fonologią, gramatyką, składnią (szykiem wyrazów w zdaniu) i słownictwem.

W drugiej części tego wpisu przedstawiam 12 typowych błędów, które popełniają Polacy mówiący po angielsku. Informacje te uzupełniam krótką analizą mechanizmów wpływu międzyjęzykowego, które są źródłem tych pomyłek. 

Następnie przedstawiam dwie strategie, które pozwolą Polakom unikać błędów powodowanych przez wpływ międzyjęzykowy. 

Zanim jednak przejdę do problemów, z jakimi zmagają się Polacy uczący się angielskiego, chcę gorąco podziękować dr Marcie Łockiewicz i Martynie Jaskulskiej z Uniwersytetu Gdańskiego. To właśnie ich inspirujący artykuł o wpływie transferu językowego na przyswajanie języka obcego zachęcił mnie do napisania tego tekstu.

Polski jako język ojczysty, angielski jako język obcy – wpływ międzyjęzykowy a przyswajanie angielskiego przez Polaków

Zacząłem uczyć Polaków angielskiego we wrześniu 2006 roku i robię to do dziś.

Dzięki dobrej znajomości języka polskiego wiem, jakie błędy popełniają Polacy, gdy tłumaczą słowo w słowo z polskiego na angielski.

Polacy uczący się angielskiego zmagają się z licznymi trudnościami, w dużej mierze wynikającymi z wpływu międzyjęzykowego, znanego również jako negatywny transfer lub interferencja. 

Zjawisko to polega na przenoszeniu słów i struktur z języka ojczystego na język obcy. Ponieważ jednak polski i angielski należą do różnych rodzin językowych, Polacy zazwyczaj nie mogą dosłownie tłumaczyć ze swojego języka na angielski.

Przykładowo Polak może powiedzieć: „I very like strawberries” („Ja bardzo lubię truskawki”). To oczywisty przypadek dosłownego przekładu z języka polskiego.

Zamiast „I very like strawberries” polski uczeń powinien użyć jednej z poprawnych wersji:

• I like strawberries VERY MUCH
• I REALLY like strawberries

Aby przyswoić zwrot very much i unikać błędnej konstrukcji I very like, uczeń musi zanurzyć się w angielskim i usłyszeć wiele razy poprawne formy.

Jak Polacy uczący się angielskiego radzą sobie w obszarach fonologii, gramatyki, szyku wyrazów i doboru słownictwa?

Zanim przejdziemy do omówienia 12 typowych błędów językowych popełnianych przez Polaków, przyjrzyjmy się ogólnie różnicom fonologicznym, gramatycznym i leksykalnym istniejącym między polskim a angielskim.

Fonologia

Najczęstsze błędy Polaków w angielskim dotyczą nie tylko gramatyki i słownictwa, lecz także fonologii. Początkujący uczniowie często mają trudności z brakiem konsekwencji między pisownią a wymową.

Akcent

W języku polskim akcent pada zwykle na przedostatnią sylabę, tymczasem w angielskim występuje mnogość wzorców akcentowych, co dezorientuje polskich uczniów.

Polacy często akcentują wszystkie wyrazy niemal jednakowo i wymawiają pełne samogłoski tam, gdzie w angielskim pojawia się dźwięk szwa (ə), jak w słowach takich jak banana czy teacher. Ponadto wyrazy funkcyjne, takie jak and, as i a, wypowiadają w pełnej, akcentowanej formie, nawet gdy kontekst tego nie wymaga.

Łączenie wyrazów w mowie (linking)

Jako Anglik jestem przyzwyczajony do „zjadania słów”. Innymi słowy, łączę ze sobą poszczególne elementy wypowiedzi. Oto przykłady: 

• Połączenia samogłoskowe (vowel glides) -  łączenie samogłoski znajdującej się na końcu jednego słowa z samogłoską na początku kolejnego. Przykład: be a wymawia się zwykle jako be yuh – pojawia się dodatkowy dźwięk ‘y’ spajający samogłoski ‘e’ i ‘a’. W języku polskim nie występuje łączenie przy użyciu ‘j’ albo ‘w’. Z tego powodu Polacy uczący się angielskiego często wymawiają sekwencje takie jak my aunt czy go away jak oddzielne słowa.
• Połączenia spółgłoskowo-samogłoskowe (consonant-to-vowel glides) - łączenie spółgłoski końcowej jednego słowa z samogłoską początkową kolejnego. W przypadku połączeń spółgłoskowo-samogłoskowych (catenation) Polakom trudno jest płynnie łączyć słowa takie jak:

      (a) have an apple (havənapəl)

       (b) for a (fərə).

       (c) keep up - keep up brzmi raczej jak kee pup, ponieważ końcowa spółgłoska ‘p’ z     keep łączy się z początkową samogłoską następnego słowa ‘u’. W rezultacie słowa keep up brzmią jak jeden wyraz.

Samogłoski

Polszczyzna dysponuje jedynie ośmioma samogłoskami, podczas gdy w angielskim występuje ich aż 20 (samogłoski krótkie, długie i dyftongi). Z tego powodu wymowa samogłosek jest problematycznym elementem nauki angielskiego przez Polaków.

Często spotykane trudności to m.in.:

• Regularne zastępowanie schwa oraz /ɪ:/ pełnymi samogłoskami – wynika to z braku samogłosek nieakcentowanych w języku polskim
• Mylenie /a:/ z /æ/, co skutkuje błędną wymową wyrazów takich jak rather – z powodu występowania w polszczyźnie zaledwie jednej samogłoski otwartej 

Intonacja

Schematy intonacyjne w języku angielskim i polskim różnią się w sposób zasadniczy. 

Wielu Polaków uczących się angielskiego twierdzi, że angielska intonacja wydaje się im przesadna. Nie chcą jej naśladować, ponieważ obawiają się, że będą brzmieli śmiesznie.

Przykładowo pytania typu wh- w języku angielskim zazwyczaj mają intonację opadającą. Wielu Polaków stosuje jednak zamiast niej wzorzec opadająco-wznoszący.

Gramatyka

W mówieniu najczęstsze błędy Polaków w angielskim mają raczej charakter gramatyczny niż fonologiczny czy leksykalny. Oto przykłady typowych błędów gramatycznych popełnianych przez Polaków:

• Niepotrzebna inwersja – Polak może powiedzieć: „Do you know where is the train station?”. Tymczasem is należy przenieść na koniec pytania: „Do you know where the train station IS?”
• Rzeczowniki policzalne/niepoliczalne – pojęcie rzeczownika niepoliczalnego bywa dla Polaków trudne. Dlatego mogą powiedzieć: „The informations were really useful” zamiast: „The information was really useful”
• Nieprawidłowe formy czasownika – Nieprawidłowe formy czasownika – np. „I would like to found” zamiast: „I would like to find” czy „I want to started” zamiast: „I want to start”
• Podwójna negacja – w polszczyźnie wielokrotna negacja jest konieczna, natomiast w angielskim jest niepoprawna. Dlatego Polacy mówią: „Nobody doesn’t understand nothing” zamiast: „Nobody understands anything”
• Czasy przeszłe – koncepcja czasu present perfect jest dla Polaków obca. W miejscach, w których Anglik użyje present perfect, w polszczyźnie stosuje się past simple. Dlatego Polacy mówią: „Were you ever in Japan?” (zamiast: „Have you ever been to Japan?”) i „I saw that film” (zamiast: „I’ve seen that film”)
• Nadmierne użycie present continuous, wynikające z tego, że polski posiada tylko jeden czas teraźniejszy – polscy uczniowie mówią np.: „I’m working as teacher”, choć właściwiej jest: „I work as a teacher”
• Używanie bezokolicznika zamiast form z końcówką -ing – angielskie formy zakończone na -ing odpowiadają zwykle polskim bezokolicznikom, dlatego Polacy tworzą zdania typu: „I enjoy to play chess” zamiast poprawnego: „I enjoy playing chess”
• Przedimki – ponieważ w polszczyźnie nie istnieją, uczący się angielskiego nadużywają ich lub wstawiają je przypadkowo. Stąd konstrukcje: „He is the doctor” (poprawny jest przedimek a zamiast the), „He lives in the Warsaw” (tu bez przedimka) czy „Dad, can I borrow a car?” (poprawny jest przedimek the zamiast a) 
• Przyimki – przykładowo polski przyimek na zazwyczaj tłumaczy się na on, ale nie zawsze. Powstają więc błędne formy typu: on Christmas zamiast poprawnego at Christmas albo on university zamiast at university

Szyk wyrazów

W języku polskim szyk wyrazów jest znacznie swobodniejszy niż w angielskim, co prowadzi do następujących trudności:

• Pozycja przysłówków – „I don’t speak well English” (poprawnie: „I don’t speak English WELL”)
• Pozycja przyimków – przyimki na końcu zdania w języku angielskim są znacznie częstsze, dlatego polscy uczniowie mogą powiedzieć: „At what are you looking?” (poprawnie: „What are you looking AT?”)
• Określanie miejsca – wielu polskich uczniów unika konstrukcji there is/are, stąd zdania takie jak „In London are” zamiast np.: „There are many huge parks in London”)

Słownictwo

W porównaniu do fonologii, gramatyki czy szyku zdania słownictwo zazwyczaj nie stanowi dla Polaków poważnego problemu. Jednak istnieją pewne pułapki, w które wpadają niektórzy uczący się angielskiego:

• Angielskie pary słów mające jeden polski odpowiednik – przykładowo clock i watch czy house i home są często tłumaczone tym samym polskim słowem
• Fałszywi przyjaciele – „This schedule is not actual” (lepszym tłumaczeniem słowa nieaktualny jest outdated) lub „He is very sympathetic” (lepiej powiedzieć nice zamiast sympathetic)

12 typowych błędów popełnianych przez Polaków w języku angielskim

Po przedstawieniu ogólnego obrazu trudności, z jakimi zmagają się Polacy uczący się angielskiego, zaprezentuję teraz 12 ich najczęstszych błędów.

Poniższe zestawienie powstało na podstawie notatek, które od 2013 roku przygotowuję dla moich uczniów po każdej indywidualnej lekcji online. Dzięki znajomości typowych zjawisk interferencji między językiem polskim a angielskim mogę również wyjaśnić przyczyny tych błędów.

1.

YOU SAID (POWIEDZIAŁEŚ): That new store on the corner is very comfortable

CORRECT (POPRAWNIE): That new store on the corner is very CONVENIENT

Analiza:

Słowo convenient oznacza wygodny, dogodny, praktyczny (w odniesieniu do położenia, połączenia, komunikacji miejskiej). Z kolei słowo comfortable oznacza wygodny, komfortowy, przyjemny.

2.

YOU SAID: trainings

CORRECT: training sessions

Analiza:

To częsty błąd będący wyraźnym przykładem tendencji Polaków do traktowania wszystkich angielskich rzeczowników jako policzalnych. Lepiej tłumaczyć słowo treningi jako training sessions.

3.

YOU SAID: to be very good in playing the guitar

CORRECT: ...good AT... 

Analiza:

To kwestia przyimka. W języku polskim mówimy, że ktoś jest w czymś dobry – używamy przyimka w, który często tłumaczy się na in. Jednak w języku angielskim gdy mówimy o umiejętnościach lub zdolnościach, stosujemy przyimek at. 

4.

YOU SAID: before the scene

BETTER: IN FRONT OF the STAGE (at a concert)

Analiza:

W niektórych kontekstach w języku angielskim polski przyimek przed można przetłumaczyć jako before. Jednak gdy chcemy wyrazić znaczenie z przodu czegoś lub kogoś, należy użyć wyrażenia przyimkowego in front of. Pamiętaj, że in front of odnosi się do pozycji w przestrzeni.

5.

YOU SAID: You can call to me

CORRECT: You can call me

Analiza:

Jest to klasyczny przykład błędu wynikającego z tłumaczenia słowo w słowo z polskiego. W języku polskim po czasowniku zadzwonić używa się przyimka do (odpowiadającego w pewnym stopniu angielskiemu to). Z kolei w języku angielskim przyimek nie jest potrzebny między czasownikiem call a zaimkiem osobowym.

„Zadzwonię do ciebie jutro” = „I will call you tomorrow”.

6. 

YOU SAID: I regret nothing

BETTER: I don’t regret ANYTHING

Analiza:

To przykład błędu w zakresie negacji. Uczeń dosłownie przetłumaczył zdanie: „Niczego nie żałuję” jako: „I regret nothing”.

Tymczasem w języku angielskim do tworzenia przeczeń stosuje się konstrukcję don’t/didn’t + anything, np.: „I don’t regret anything”.

7. 

YOU SAID: make something better than someone else

CORRECT: DO something better ...

Analiza:

Z mojego doświadczenia w nauczaniu wynika, że polscy uczniowie mają poważne trudności z rozróżnianiem make i do. Mają tendencję do nadużywania słowa make, zwłaszcza w odniesieniu do nieokreślonych czynności z użyciem wyrazu something.

8. 

YOU SAID: It's a restaurant in Warsaw, I wasn’t

CORRECT: It's a restaurant in Warsaw which I'VE NEVER BEEN TO / which I HAVEN'T BEEN TO

Analiza:

To przykład użycia czasu past simple zamiast present perfect. Polacy zbyt często dosłownie tłumaczą słowa: Nie byłem (w) jako I wasn’t (in). W angielskim do mówienia o doświadczeniach życiowych używa się czasu present perfect.

Przykładowo poprawnym tłumaczeniem zdania: „Nigdy nie byłem w Paryżu” jest: „I haven’t been to Paris”, choć Polakom zdarza się powiedzieć: „I was never in Paris”.

9. 

YOU SAID: have right (mieć rację)

CORRECT: to BE right (He is usually right)

Analiza:

Polacy często mówią to have right, gdy powinni powiedzieć to be right. To wyraźny przykład wpływu międzyjęzykowego – polskie mieć tłumaczy się jako have.

10. 

YOU SAID: If somebody is travelling a lot

CORRECT: If somebody travels a lot (generally)

Analiza:

Błąd polega na użyciu czasu present continuous do opisywania nawyków, podczas gdy należy użyć present simple.

11. 

YOU SAID: the house of my parents-in-law

CORRECT: my parents-in-law’s house

Analiza:

Charakterystyczna konstrukcja polskiego dopełniacza sprawia, że Polacy uczący się angielskiego używają formalnej konstrukcji z of, mówiąc o posiadaniu czy relacjach. Tymczasem w angielskim używa się w takich sytuacjach dopełniacza saksońskiego – formy gramatycznej z apostrofem i literą ‘s’. Dlatego bardziej naturalne jest powiedzenie „my parents-in-law’s house”.

12. 

YOU SAID: What it means?

CORRECT: What does it mean?

Analiza:

Typowy polski uczeń tłumaczy dosłownie „Co to znaczy?” jako „What it means?”.

Wielu Polaków ma trudności z tworzeniem pytań w czasie present simple. Zapominają, że pytania typu wh- wymagają przed podmiotem (you/he/she/it/they) czasownika posiłkowego do/does. Czasownik główny (mean) pozostaje w formie bezokolicznika.

Jak Polacy mogą unikać błędów powodowanych wpływem międzyjęzykowym?

Aby ograniczyć dosłowne tłumaczenie i przyzwyczaić moich uczniów do sposobu budowania zdań w języku angielskim, zawsze udzielam im poniższych rad:

1. Zanurz się w autentycznych materiałach

Przykładowo TED talks stanowią wysokiej jakości materiał do ćwiczenia rozumienia ze słuchu i są uzupełnione transkryptami, które można analizować. Dzięki transkryptom można zapisywać – zarówno w pamięci, jak i długopisem na kartce – jak budowane są zdania w języku angielskim.

2. Twórz spersonalizowane zdania z nowo poznanymi słowami i wyrażeniami

Polacy uczący się angielskiego powinni tworzyć spersonalizowane zdania (czyli prawdziwe zdania dotyczące ich własnych doświadczeń i obecnej sytuacji życiowej) z nowo poznanymi słowami i kolokacjami. Regularne powtarzanie tych zdań sprawia, że można je automatycznie przywołać w rozmowach, bez konieczności zastanawiania się nad odpowiednimi regułami gramatycznymi i czasami. 

Można utworzyć tabelę słów i zwrotów w dokumencie Google i zapisywać w niej nowe słowa i spersonalizowane zdania. Dzięki spersonalizowanym zdaniom i technikom wizualizacyjnym - na przykład użyciu różnych kolorów i czcionek  zaczniesz ograniczać zależność od języka ojczystego i zaczniesz myśleć po angielsku.

Końcowe uwagi

Najczęstsze błędy Polaków w angielskim zazwyczaj wynikają z wpływu międzyjęzykowego. Innymi słowy, wielu uczących się angielskiego bezpośrednio przenosi konstrukcje gramatyczne i szyk wyrazów z polskiego na angielski. Polacy mają też tendencję do mylenia najważniejszych czasów w angielskim, przykładowo używają past simple tam, gdzie bardziej odpowiedni byłby present perfect.

Jestem jednak głęboko przekonany, że możesz wyeliminować te błędy i przejawy wpływu międzyjęzykowego, jeśli sięgniesz po skuteczną strategię nauki. Proponuję w tym celu tabelę słów i zwrotów.